DİRENÇ RENK KODU
4 BANT, 5 BANT VE 6 BANT DİRENÇLER İÇİN RENK KODUNDAN DİRENÇ DEĞERİ NASIL HESAPLANIR?
Piyasada 4, 5 veya 6 bantlı dirençlerle karşılaşabilirsiniz. Bir direncin 4 bantlı olması, üzerinde 4 adet renkli şerit olduğu; 5 bantlı olması ise 5 adet renkli şerit olduğu anlamına geliyor. Direnç özelliklerinin bantlardaki renklerle ifade edilmesine renk kodu diyoruz.
Bir direncin renk kodundan,
- direnç değerini,
- toleransını (sapma oranını) ve
- sıcaklığa olan duyarlılığını (sadece 6 bantlı dirençler için)
4 BANTLI DİRENÇLER
4 bantlı dirençler, karşılaşma olasılığınız en yüksek olan direnç grubudur. Üzerinde 4 adet renkli şerit bulunmaktadır.
4 Bantlı Direnç
Bantlardan ilk üçü direncin değerini, geri kalan bir tanesi ise toleransını göstermektedir. Direnç değerini gösteren bantlar genellikle birbirine daha yakın konulmuştur. Bazı dirençlerde ise 4. bantın kalınlığı diğerlerinden biraz farklı olmaktadır.
Direnç DeğeriDirenç değerini gösteren üç bant için, aşağıdaki tabloda gösterilen renk seçenekleri bulunmaktadır.
| Renk | Rakam |
|---|---|
| Siyah | 0 |
| Kahverengi | 1 |
| Kırmızı | 2 |
| Turuncu | 3 |
| Sarı | 4 |
| Yeşil | 5 |
| Mavi | 6 |
| Mor | 7 |
| Gri | 8 |
| Beyaz | 9 |
Tablo 1-Renkler
Tablodaki her bir renge karşılık bir sayı gelmektedir. Örneğin, kırmızıya karşılık 2, yeşile karşılık 5 gelmektedir. Şimdi bu üç banttan, direnç değerini nasıl hesaplayacağımızı öğrenelim.
İlk iki bandın rakamlarını yan yana yazarsak, 2 basamaklı bir sayı elde ederiz.
Örneğin, yukarıdaki direnç için ilk iki bant sırasıyla kahverengi ve yeşildir. Kahverengi, 1 rakamına ve yeşil ise, 5 rakamına eşit olduğundan, bu rakamları yan yana getirdiğimizde 15 sayısını elde ederiz.
Yukarıdaki direnç için ise, ilk renk sarı, ikinci renk ise mordur. Tabloya baktığımızda, sarının 4’e, morun 7’ye denk geldiğini görürüz. Bu iki rakamı yan yana getirince 47 sayısına ulaşırız.
Üçüncü renk ise bize direncin çarpanını vermektedir. Çarpanı bulurken gene yukarıdaki tabloda verilen rakamları kullanacağız. Çarpan için, renge karşılık gelen rakam, 10’a üst değeri olarak yazılır. Örneğin, kırmızı 2’ye denk olduğu için 102 = 100 sayısı çarpan değerimizdir. Sarı ise 104 = 10 000 çarpanını gösterir. Çarpan için yukarıdaki tabloda bulunan renklere ek olarak, küçük direnç değerleri için iki renk seçeneğimiz daha bulunmaktadır. Altın ve gümüş renkleri için çarpanımız 1’den küçüktür. Aşağıdaki tabloda tüm renkler için çarpan değerlerini görebilirsiniz.
| Renk | Çarpan |
|---|---|
| Siyah | 100 = 1 |
| Kahverengi | 101 = 10 |
| Kırmızı | 102 = 100 |
| Turuncu | 103 = 1000 |
| Sarı | 104 = 10 000 |
| Yeşil | 105 = 100 000 |
| Mavi | 106 = 1 000 000 |
| Mor | 107 = 10 000 000 |
| Gri | 108 = 100 000 000 |
| Beyaz | 109 = 1 000 000 000 |
| Altın | 0.1 |
| Gümüş | 0.01 |
Tablo 2-Çarpanlar
Ohm (Ω) cinsinden direncin değerini bulmak için, ilk iki banttan elde ettiğimiz 2 basamaklı sayı ile üçüncü banttan elde ettiğimiz çarpanı birbiriyle çarpmamız gerekiyor.
Direnç Değeri = (2 basamaklı sayı) × (Çarpan)
Örneğin, yukarıdaki direnç için ilk iki banttan 15 sayısını elde etmiştik. Üçüncü bant kahverengi olduğundan çarpanımız 10 oluyor. Bu iki sayıyı çarptığımızda 15 × 10 = 150 sayısını elde ediyoruz. Bu nedenle fotoğraftaki direncin değeri 150 Ω’dur.
Yukarıdaki direnç için ise, ilk iki sayıdan elde ettiğimiz rakam 47’ydi. Üçüncü bant kırmızı olduğundan çarpan değerimiz 100 oluyor. 47 ile 100’ün çarpımı 4700 olduğundan, direnç değerinin 4700 Ω veya 4.7 kΩ olduğunu anlıyoruz.
Tolerans
İlk üç banttan elde ettiğimiz sayı aslında yaklaşık bir direnç değeridir. Aynı fabrikadan artarda üretilmiş dirençler dahi fiziksel ve kimyasal nedenlerden dolayı birbirinden farklıdır. 100 Ω diye aldığınız direnç ölçtüğünüzde 93 Ω çıkabilir. Son banttaki renk, hesapladığımız sayı ile gerçekte olan değerin arasındaki maksimum oransal farkı verir. Başka bir değişle, dördüncü bant gerçek değerin hesapladığımız değerden en fazla ne kadar sapabileceğini gösterir. Sapma miktarı yüzde olarak ifade edilir. Örneğin, %5 sapma değerine (toleransa) sahip 100 Ω’luk bir direnç 95 Ω ile 105 Ω arasında herhangi bir değere sahip olabilir. %1 toleransa sahip 100 Ω direncin için ise 99 Ω ile 101 Ω arasında olduğunu söyleyebiliriz. Direncin toleransı düştükçe doğal olarak fiyatı da yükselir. Tüm devrelerde direnç değerlerinin çok hassas olması gerekmediğinden, yüksek toleranslı dirençler de gerek elektronik cihazlarda gerekse projelerde sıklıkla kullanılmaktadır.
Aşağıda, 4. bant için hangi renge ne kadarlık bir toleransın karşılık geldiğini görebiliriz.
| Renk | Tolerans |
|---|---|
| Altın | %5 |
| Gümüş | %10 |
| Kahverengi | %1 |
| Kırmızı | %2 |
| Yeşil | %0.5 |
| Mavi | %0.25 |
| Mor | %0.1 |
| Gri | %0.05 |
Tablo 3-Tolerans
Yukarıdaki tabloya göre %10 ile en kötü toleransa sahip olan renk gümüş, en iyisi ise %0.05 ile gridir. Laboratuarlarda ve elektronikçilerde %5 toleranslık altın rengi ile karşılaşma olasılığınız diğerlerine göre oldukça yüksek.
4 bantlı dirençler için renkleri seçtiğinizde direnç değerinin otomatik olarak hesaplanmasını istiyorsanız, Direnç Hesaplama Aracını kullanabilirsiniz.
5 BANTLI DİRENÇLER
5 bantlı dirençlerin üzerinde adından anlaşılacağı gibi 5 adet renkli şerit bulunmaktadır.
Bu dirençlerin renklerinden hesaplama yapmak, 4 bantlı olanlara çok benziyor. 5 bantlı dirençler için de Tablo 1'deki renk tablosunu kullanıyoruz.
4 bantlı dirençlerle bu dirençlerin tek farkı, ilk iki renkten iki basamaklı bir sayı elde etmek yerine, ilk üç renkten üç basamaklı bir sayı elde etmemiz. Örneğin, ilk üç bantta sırasıyla kırmızı-siyah-siyah renkleri varsa, kırmızı 2 rakamına, siyah ise 0 rakamına denk geldiğinden 200 sayısını elde ederiz. Bu dirençler için 4. bant çarpan değeridir. Burada gene Tablo 2'deki çarpanları kullanıyoruz.
İlk üç banttan elde ettiğimiz sayı ile çarpan değerini çarptığımızda direncin değerini bulmuş oluyoruz.
Direnç Değeri = (3 basamaklı sayı) × (Çarpan)
Örneğin, ilk dört bandın renkleri sırasıyla kahverengi-yeşil-siyah-turuncu ise, ilk üç banttan 150 sayısını, dördüncü banttan ise çarpan olarak 1000 sayısını buluyoruz. Bu iki sayıyı çarptığımızda direncin 150000 Ω = 150 kΩ olduğunu görürüz.
Tolerans
Son bant, 4 bantlı dirençler ile aynı şekilde, tolerans değerini vermektedir. Direncimizin gerçek değerinin hesapladığımızdan ne kadar sapabileceğini, tolerans değeri ile bulabiliriz. Örneğin, 150 kΩ’luk direncin son bandı kahverengi ise direncimiz 151.5 kΩ ile 148.5 kΩ arasındadır.
6 BANTLI DİRENÇLER
6 bantlı dirençlerin tolerans ve direnç hesaplaması 5 bantlı dirençler ile tamamen aynıdır. 6 bantlı bir direnç için ilk üç banttan üç basamaklı bir sayı elde edip, dördüncü bantın işaret ettiği çarpan ile çarpıyoruz. Bu çarpım bize direnç değerini veriyor. 5. banttaki renk kodu ise toleransı bulmamızı sağlıyor.
6 bantlı dirençlerde son bant, diğerlerinden farklı olarak sıcaklığa göre direncin duyarlılığı bilgisini de veriyor. Aslında, direnç değeri sıcaklığa bağlı olarak değişkenlik gösterir. Örneğin, 25℃'de 100 Ω olan direncinin ısınıp 80℃'ye çıktığında 98 Ω olabilir. 6. bant bize 1℃ sıcaklık değişiminde dirençte göreceğimiz değişimi göstermektedir.
6. bant için aşağıdaki renk tablosunu kullanıyoruz.
| Renk | Sıcaklığa göre Duyarlılık (ppm/℃) |
|---|---|
| Siyah | 250 ppm/℃ |
| Kahverengi | 100 ppm/℃ |
| Kırmızı | 50 ppm/℃ |
| Turuncu | 15 ppm/℃ |
| Sarı | 25 ppm/℃ |
| Yeşil | 20 ppm/℃ |
| Mavi | 10 ppm/℃ |
| Mor | 5 ppm/℃ |
| Gri | 1 ppm/℃ |
Tablo 4-Sıcaklığa olan Duyarlılık
250 ppm/℃ ile sıcaklıkla en fazla değişen dirençler son bandında siyah renk olanlar, en az değişimi ise 1 ppm ile gri renkte görüyoruz. Şimdi bu ppm/℃ değerlerinin ne anlama geldiğine bakalım.
(ppm/℃ değeri) × (Direnç değeri) / 1000000
bize bu direncin 1 derecede kaç Ohm (Ω) değişeceğini gösterir. Örneğin, 100 kΩ direnç için son bant kırmızı ise, kırmızıya karşılık 50ppm/℃ geldiğinden formül bize
(50 ppm/℃) × (100000 Ω) / 1000000 = 5 Ω/℃
verir. Yani, bu direncin değeri 1 derece sıcaklık farkı için 5 Ω oynamaktadır. 10 derecelik bir değişim için ise (5 Ω/℃) × (10 ℃) = 50 Ω’luk bir değişim görürüz.
